“Nhân viên” từ lâu đã trở thành một thuật ngữ quen thuộc trong bối cảnh doanh nghiệp, trong các cuộc trao đổi công việc, tài liệu pháp lý và chính sách nội bộ. Nhân viên chính là lực lượng nòng cốt đóng góp vào công tác vận hành của mọi tổ chức. Hiểu rõ về định nghĩa, vai trò và cách phân loại nhân viên không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý nhân sự hiệu quả mà còn tạo nền tảng vững chắc cho mối quan hệ lao động win – win.
Trong bài viết này, hãy cùng Talent.vn phân tích những khía cạnh quan trọng nhất về khái niệm nhân viên, từ góc độ pháp lý đến thực tiễn quản trị, và khám phá vai trò thiết yếu của nhân viên trong môi trường doanh nghiệp Việt Nam.
1. Khái niệm “Nhân viên” và ý nghĩa pháp lý
1.1 Nhân viên là gì? Định nghĩa chuẩn xác theo luật và thực tiễn doanh nghiệp
“Nhân viên” hay còn gọi là “người lao động” được định nghĩa theo Bộ luật Lao động 2019 là người từ đủ 15 tuổi trở lên, có khả năng lao động, làm việc cho người sử dụng lao động theo thỏa thuận, được trả lương và chịu sự quản lý, điều hành, giám sát của người sử dụng lao động. Bộ luật Lao động cũng quy định rằng người lao động có trách nhiệm thực hiện công việc theo sự phân công, giao kết và được nhận thù lao tương ứng với công sức bỏ ra.
Trong thực tiễn doanh nghiệp, nhân viên là người thực thi các nhiệm vụ cụ thể theo chức năng và mục tiêu của tổ chức. Họ là một phần của cơ cấu tổ chức, đóng góp kỹ năng, kinh nghiệm và chuyên môn của mình vào hoạt động chung. Không chỉ thực hiện các công việc theo sự chỉ đạo, nhân viên còn phải tuân thủ các quy định, quy trình và văn hóa của doanh nghiệp.
1.2 Định nghĩa nhân viên trong phạm vi áp dụng quốc tế
Trong tiếng Anh, “nhân viên” tương ứng với thuật ngữ “employee”, được hiểu là người được thuê để làm việc cho một tổ chức hoặc cá nhân với mức lương và điều kiện làm việc cụ thể. Hiện nay, khái niệm “employee” được sử dụng rất rộng rãi trong các văn bản pháp lý, hợp đồng lao động quốc tế và chuẩn mực quản trị doanh nghiệp toàn cầu.
Tuy nhiên, khái niệm “employee” trong phạm vi áp dụng quốc tế thường có khác biệt nhỏ so với các hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia. Tại Mỹ, người lao động được phân loại thành “employee” và “independent contractor” (nhà thầu độc lập) với quyền lợi và nghĩa vụ khác nhau. Tại Anh, khái niệm “worker” (người lao động) bao gồm cả “employee” và những người làm việc theo hợp đồng dịch vụ. Tại Việt Nam, khái niệm này sát với định nghĩa “người lao động” trong Bộ luật Lao động.
1.3 Ý nghĩa pháp lý: hợp đồng lao động, điều kiện trở thành nhân viên
Ý nghĩa pháp lý của việc trở thành nhân viên thể hiện qua mối quan hệ lao động được xác lập bằng hợp đồng lao động. Theo quy định của pháp luật Việt Nam, hợp đồng lao động là sự thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động về việc làm có trả lương, điều kiện làm việc, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên.
Để trở thành nhân viên chính thức, một người cần đáp ứng các điều kiện cơ bản như sau:
– Đủ tuổi lao động theo quy định (từ đủ 15 tuổi trở lên đối với hầu hết công việc)
– Có đầy đủ năng lực hành vi dân sự
– Đáp ứng yêu cầu về trình độ, kỹ năng do người sử dụng lao động đề ra
– Có điều kiện sức khỏe phù hợp với yêu cầu công việc
– Ký kết hợp đồng lao động với người sử dụng lao động
Khi trở thành nhân viên, người lao động sẽ được pháp luật bảo vệ các quyền lợi như: được đảm bảo điều kiện làm việc an toàn, được trả lương đúng hạn, được tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, được nghỉ ngơi theo chế độ và được đảm bảo các quyền cơ bản khác theo quy định của pháp luật lao động.
2. Đặc điểm nhận diện và phân biệt “Nhân viên”
2.1 Các yếu tố nhận diện: quyền, nghĩa vụ, cách thức tuyển dụng
Nhân viên có thể được nhận diện thông qua một số yếu tố đặc trưng. Trước hết, về quyền lợi, nhân viên có quyền hưởng lương theo công việc, được đảm bảo các chế độ bảo hiểm bắt buộc, được nghỉ lễ, nghỉ phép, nghỉ việc riêng có hưởng lương theo quy định, và được đào tạo để nâng cao trình độ chuyên môn.
Về nghĩa vụ, nhân viên có trách nhiệm thực hiện công việc theo phân công, tuân thủ kỷ luật lao động và nội quy của doanh nghiệp, bảo quản tài sản và bí mật kinh doanh của người sử dụng lao động, cũng như thực hiện các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật và hợp đồng lao động.
Để tuyển dụng nhân viên, các doanh nghiệp có thể triển khai các bước chính bao gồm: thông báo tuyển dụng, sàng lọc hồ sơ, phỏng vấn, kiểm tra năng lực, ký kết hợp đồng thử việc và sau đó là ký hợp đồng chính thức nếu đạt yêu cầu. Quy trình tuyển dụng chính quy này là một đặc điểm quan trọng giúp phân biệt nhân viên với các hình thức lao động không chính thức khác.
2.2 Sự khác biệt giữa “nhân viên”, “chuyên viên”, “cộng tác viên”, “công nhân”
Trong môi trường doanh nghiệp Việt Nam, các thuật ngữ như “nhân viên”, “chuyên viên”, “cộng tác viên” và “công nhân” thường được sử dụng với những điểm khác biệt nhất định về tính chất công việc, mức độ chuyên môn, hình thức làm việc và mối quan hệ pháp lý với doanh nghiệp.
– Nhân viên: Là thuật ngữ chung chỉ người làm việc cho tổ chức theo hợp đồng lao động, thực hiện các nhiệm vụ được giao trong phạm vi trách nhiệm của mình. Nhân viên có thể làm việc ở nhiều vị trí, bộ phận khác nhau trong doanh nghiệp.
– Chuyên viên: Thường chỉ nhân viên có trình độ chuyên môn cao, được giao nhiệm vụ chuyên sâu trong một lĩnh vực cụ thể. Chuyên viên thường có bằng cấp, chứng chỉ hoặc kinh nghiệm đặc thù trong lĩnh vực họ phụ trách. Ví dụ: chuyên viên nhân sự, chuyên viên marketing, chuyên viên phân tích tài chính.
– Cộng tác viên: Người làm việc cho tổ chức nhưng không phải là nhân viên chính thức, thường làm việc theo hợp đồng hợp tác, hợp đồng dịch vụ hoặc thỏa thuận ngắn hạn. Cộng tác viên có tính linh hoạt cao về thời gian, địa điểm làm việc và không chịu sự quản lý trực tiếp như nhân viên.
– Công nhân: Chỉ người lao động trực tiếp tham gia các hoạt động sản xuất, chế tạo hàng hóa, xây dựng hoặc cung cấp các dịch vụ đòi hỏi sức lao động chân tay. Công nhân thường làm việc trong môi trường nhà máy, xưởng sản xuất và thực hiện các công đoạn cụ thể trong quy trình sản xuất.
2.3 Phân biệt các loại hợp đồng: chính thức, thử việc, thời vụ
Tính chất và thời hạn làm việc của nhân viên được phản ánh qua các loại hợp đồng lao động như sau:
– Hợp đồng lao động chính thức:
- Hợp đồng không xác định thời hạn: Không ấn định thời điểm chấm dứt hiệu lực, có tính ổn định cao.
- Hợp đồng xác định thời hạn: Có thời hạn từ 12 tháng đến 36 tháng, nêu rõ về thời điểm bắt đầu và kết thúc quan hệ lao động.
- Hợp đồng theo công việc: Thực hiện một công việc cụ thể, chấm dứt khi công việc hoặc dự án hoàn thành.
– Hợp đồng thử việc: Áp dụng cho giai đoạn thử việc trước khi ký hợp đồng chính thức, có thời hạn ký kết không quá 60 ngày cho công việc có trình độ cao đẳng trở lên, 30 ngày cho công việc có trình độ trung cấp, và 06 ngày làm việc cho công việc khác. Trong thời gian thử việc, người lao động được hưởng ít nhất 85% mức lương chính thức của vị trí đang thử việc.
– Hợp đồng thời vụ: Áp dụng cho công việc có tính chất thời vụ, theo mùa hoặc công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng. Hợp đồng này phù hợp với các ngành như nông nghiệp, du lịch, sự kiện, hoặc các dự án ngắn hạn.
Các loại hợp đồng này có sự khác biệt về quyền lợi, nghĩa vụ và mức độ bảo đảm việc làm cho người lao động. Nhân viên làm việc theo hợp đồng không xác định thời hạn thường có sự ổn định cao nhất về việc làm và đầy đủ quyền lợi, trong khi nhân viên theo hợp đồng thời vụ có tính linh hoạt cao nhưng ít đảm bảo về tính ổn định trong công việc.
3. Phân loại nhân viên trong doanh nghiệp
3.1 Phân loại theo chức danh: kế toán, bán hàng, kỹ thuật, nhân sự
Trong doanh nghiệp, nhân viên thường được phân loại theo các chức danh chuyên môn, nhằm phản ánh nhiệm vụ và trách nhiệm cụ thể của họ trong tổ chức. Một số chức danh phổ biến bao gồm:
– Nhân viên kế toán: Là người phụ trách ghi chép, phân tích và báo cáo các giao dịch tài chính của doanh nghiệp. Họ có trách nhiệm đảm bảo tính chính xác của sổ sách kế toán, thực hiện các nghiệp vụ tài chính và tuân thủ các quy định về thuế. Vai trò này đòi hỏi kiến thức vững vàng về kế toán, thuế và quản lý tài chính.
– Nhân viên bán hàng: Chịu trách nhiệm giới thiệu, tư vấn và bán sản phẩm, dịch vụ cho khách hàng. Đây là vị trí trực tiếp xây dựng mối quan hệ với khách hàng, thực hiện các chiến lược bán hàng và hoàn thành các chỉ tiêu doanh số. Nhân viên bán hàng cần có kỹ năng giao tiếp thuyết phục và hiểu biết sâu về sản phẩm, dịch vụ.
– Nhân viên kỹ thuật: Thực hiện các công việc liên quan đến vận hành, bảo trì, sửa chữa máy móc, thiết bị hoặc phát triển, duy trì hệ thống công nghệ thông tin. Vị trí này đòi hỏi có kiến thức chuyên môn kỹ thuật phù hợp với lĩnh vực cụ thể.
– Nhân viên nhân sự: Đảm nhiệm các hoạt động quản trị nhân sự như tuyển dụng, đào tạo, phát triển, đánh giá năng suất và giữ chân nhân tài. Họ hỗ trợ xây dựng và thực thi các chính sách nhân sự, giải quyết vấn đề liên quan đến người lao động và xây dựng văn hóa doanh nghiệp vững mạnh.
– Nhân viên marketing: Phụ trách xây dựng và triển khai các chiến lược tiếp thị, quảng cáo, truyền thông để nâng cao nhận diện thương hiệu và thúc đẩy doanh số. Đây là bộ phận tham gia nghiên cứu thị trường, phân tích đối thủ cạnh tranh và xác định cơ hội phát triển sản phẩm mới.
– Nhân viên chăm sóc khách hàng: Tiếp nhận và xử lý các yêu cầu, thắc mắc, khiếu nại của khách hàng, đảm bảo mức độ hài lòng và xây dựng lòng trung thành của khách hàng với thương hiệu.
Việc phân loại nhân viên theo các chức danh trên sẽ giúp doanh nghiệp tổ chức bộ máy nhân sự chặt chẽ hơn, phân công trách nhiệm rõ ràng và xây dựng lộ trình phát triển nghề nghiệp phù hợp cho từng nhóm nhân viên.
Đọc thêm: Nhân sự là gì? Vai trò và chức năng quan trọng trong doanh nghiệp
3.2 Phân loại theo hình thức làm việc: nhân viên toàn thời gian, bán thời gian, thời vụ
Dựa trên thời gian và cách thức làm việc, nhân viên trong doanh nghiệp còn có thể được phân loại thành các nhóm:
– Nhân viên toàn thời gian (Full-time): Làm việc theo thời gian tiêu chuẩn, thường là 8 giờ/ngày, 40-48 giờ/tuần theo quy định của Bộ luật Lao động. Họ nhận lương đầy đủ và hưởng tất cả các chế độ phúc lợi của doanh nghiệp như bảo hiểm, nghỉ phép, thưởng, đào tạo và cơ hội thăng tiến. Đây là hình thức tuyển dụng nhân viên phổ biến nhất trong các doanh nghiệp Việt Nam.
– Nhân viên bán thời gian (Part-time): Làm việc ít hơn thời gian tiêu chuẩn, thường dưới 30 giờ/tuần. Lương và phúc lợi thường được tính theo tỷ lệ tương ứng với thời gian làm việc. Hình thức lao động này thường phù hợp với sinh viên, người có trách nhiệm gia đình hoặc những người đang theo đuổi nhiều công việc cùng lúc.
– Nhân viên thời vụ (Seasonal): Làm việc trong thời gian ngắn để đáp ứng nhu cầu tăng cao theo mùa hoặc dự án có thời hạn cụ thể. Họ thường được thuê trong các ngành như bán lẻ (mùa lễ hội), nông nghiệp (mùa thu hoạch), du lịch (mùa cao điểm), hoặc các sự kiện đặc biệt.
– Nhân viên làm việc từ xa (Remote): Thực hiện công việc từ nơi ở hoặc địa điểm khác ngoài văn phòng công ty. Hình thức này đang ngày càng phổ biến, đặc biệt sau đại dịch COVID-19, áp dụng cho các công việc có thể thực hiện thông qua công nghệ số và môi trường internet, chẳng hạn tiếp thị kỹ thuật số, IT.
– Nhân viên theo ca (Shift workers): Làm việc theo lịch ca kíp cố định hoặc luân phiên, thường trong các doanh nghiệp hoạt động liên tục như nhà máy sản xuất, bệnh viện, khách sạn, dịch vụ khẩn cấp.
– Nhân viên theo dự án (Project-based): Được thuê để thực hiện một dự án cụ thể với thời gian bắt đầu và kết thúc rõ ràng. Sau khi dự án hoàn thành, hợp đồng lao động có thể chấm dứt hoặc chuyển sang dự án khác.
4. Vai trò của nhân viên đối với doanh nghiệp và tổ chức
4.1 Đóng góp vào hoạt động và thành công chung
Nhân viên là lực lượng nòng cốt quyết định sự thành công của mọi doanh nghiệp. Vai trò đóng góp vào chiến lược tổng thể của họ thể hiện ở nhiều khía cạnh:
– Thực thi chiến lược và mục tiêu: Nhân viên là người biến các kế hoạch, chiến lược của ban lãnh đạo thành hành động cụ thể và kết quả thực tế. Dù một doanh nghiệp có tầm nhìn xuất sắc đến đâu, nếu không có đội ngũ nhân viên trực tiếp hành động thì mọi chiến lược đều khó thành hiện thực.
– Tạo ra giá trị và doanh thu: Thông qua việc sản xuất sản phẩm, cung cấp dịch vụ, bán hàng hoặc phục vụ khách hàng, nhân viên trực tiếp tạo ra giá trị và doanh thu cho doanh nghiệp. Họ là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị từ ý tưởng đến sản phẩm cuối cùng bán cho người tiêu dùng.
– Đổi mới và cải tiến: Nhân viên thường là người đầu tiên nhận ra cơ hội cải tiến quy trình, phát hiện các vấn đề tiềm ẩn trong sản phẩm hoặc dịch vụ. Ý tưởng sáng tạo từ nhân viên có thể dẫn đến những đổi mới quan trọng, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí hoặc tạo lợi thế cạnh tranh.
– Xây dựng và duy trì mối quan hệ khách hàng: Nhân viên là “gương mặt” của doanh nghiệp trong mắt khách hàng. Sự chuyên nghiệp, thái độ phục vụ và kỹ năng giao tiếp của họ ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm và sự hài lòng của khách hàng, từ đó quyết định mức độ trung thành và doanh thu lâu dài.
– Quản lý nguồn lực hiệu quả: Nhân viên góp phần quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của doanh nghiệp như tài chính, thiết bị, nguyên vật liệu, thời gian. Sự cẩn trọng và trách nhiệm của họ tạo nên sự tối ưu hóa chi phí và tăng lợi nhuận.
4.2 Tầm quan trọng trong xây dựng văn hóa tổ chức
Văn hóa tổ chức là “linh hồn” của doanh nghiệp, và nhân viên đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng, duy trì và phát triển văn hóa này theo các cách:
– Sống và thể hiện giá trị cốt lõi: Nhân viên là những người hàng ngày thể hiện và truyền tải các giá trị cốt lõi của doanh nghiệp thông qua hành động, quyết định và cách ứng xử. Họ biến những tuyên ngôn giá trị trên giấy thành văn hóa thực tế trong môi trường làm việc.
– Xây dựng bản sắc thương hiệu: Cách nhân viên làm việc, giao tiếp và xử lý tình huống phản ánh rõ nét nhất bản sắc thương hiệu của doanh nghiệp. Một đội ngũ nhân viên nhiệt tình, sáng tạo và chỉn chu sẽ tạo nên hình ảnh tích cực của doanh nghiệp trong mắt đối tác và khách hàng.
– Xây dựng môi trường làm việc tích cực: Mối quan hệ giữa các nhân viên, cách họ hỗ trợ nhau và cùng nhau vượt qua thách thức tạo nên bầu không khí làm việc của tổ chức. Môi trường này ảnh hưởng trực tiếp đến sự hài lòng, năng suất và mức độ gắn kết của các thành viên trong tổ chức.
– Duy trì và truyền tải kiến thức tổ chức: Nhân viên là người lưu giữ và truyền tải kinh nghiệm, bí quyết và kiến thức ngầm (tacit knowledge) của tổ chức qua các thế hệ. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp có lịch sử lâu đời hoặc hoạt động trong lĩnh vực đòi hỏi kinh nghiệm chuyên môn cao.
– Thúc đẩy sự thay đổi và phát triển văn hóa: Khi doanh nghiệp cần thay đổi hoặc phát triển văn hóa để thích ứng với môi trường kinh doanh, nhân viên là lực lượng nòng cốt tham gia vào quá trình này. Sự chấp nhận, tuân thủ và ủng hộ của họ quyết định thành công của mọi nỗ lực chuyển đổi văn hóa.
4.3 Mối liên kết giữa nhân viên với các bộ phận khác
Trong cơ cấu tổ chức, nhân viên đóng vai trò kết nối quan trọng giữa các bộ phận, phòng ban, từ đó tạo nên một hệ thống vận hành thống nhất:
– Cầu nối thông tin và giao tiếp: Nhân viên truyền tải thông tin giữa các cấp quản lý và giữa các bộ phận chức năng, đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng trong toàn doanh nghiệp. Việc chia sẻ thông tin kịp thời và chính xác giúp các quyết định được đưa ra dựa trên dữ liệu đầy đủ và thực tiễn.
– Hợp tác liên phòng ban: Nhân viên từ các bộ phận khác nhau thường xuyên hợp tác trong các dự án, nhóm cộng tác để giải quyết 1 vấn đề cụ thể. Ví dụ, nhân viên marketing phối hợp với bộ phận sản xuất để hiểu rõ về sản phẩm, nhân viên bán hàng cung cấp phản hồi của khách hàng cho bộ phận R&D để cải tiến chất lượng sản phẩm.
– Kết nối giữa lãnh đạo và thực thi: Nhân viên là mắt xích kết nối giữa tầm nhìn, chiến lược của lãnh đạo với thực tế triển khai tại các bộ phận, đơn vị. Họ chuyển đổi mục tiêu tổng thể thành những nhiệm vụ cụ thể, có thể đo lường được và báo cáo kết quả thực hiện lên cấp quản lý.
– Liên kết với môi trường bên ngoài: Nhân viên kết nối doanh nghiệp với khách hàng, nhà cung cấp, đối tác và cộng đồng. Thông qua tương tác của họ, doanh nghiệp tiếp nhận thông tin từ thị trường và điều chỉnh hoạt động phù hợp.
– Duy trì hoạt động liên tục của quy trình: Trong chuỗi giá trị của doanh nghiệp, nhân viên đảm bảo sự liên tục giữa các khâu trong quy trình, từ nghiên cứu, phát triển, sản xuất đến marketing, bán hàng và dịch vụ sau bán hàng. Chính sự phối hợp này sẽ tạo nên trải nghiệm thống nhất cho khách hàng.
Như vậy, mối liên kết mật thiết giữa nhân viên và các bộ phận khác góp phần quan trọng vào việc giảm thiểu xung đột, tăng cường hiệu suất và tạo nên sức mạnh tổng thể của doanh nghiệp. Do đó, những tổ chức thành công thường chú trọng xây dựng cơ chế và văn hóa hỗ trợ sự phối hợp này.
5. Quyền lợi và nghĩa vụ của nhân viên theo quy định pháp luật
5.1 Quyền lợi cơ bản: lương thưởng, bảo hiểm, ngày nghỉ, môi trường làm việc
Theo quy định của pháp luật lao động Việt Nam, nhân viên được hưởng các quyền lợi cơ bản sau:
Lương và các khoản thu nhập:
- Được trả lương đúng hạn, đầy đủ theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động, không thấp hơn mức lương tối thiểu vùng hiện hành: Vùng I là 4,96 triệu đồng/tháng, Vùng II là 4,41 triệu đồng/tháng, Vùng III là 3,86 triệu đồng/tháng và Vùng IV là 3,45 triệu đồng/tháng.
- Được trả lương làm thêm giờ ít nhất bằng 150% lương làm việc bình thường vào ngày thường, 200% vào ngày nghỉ hàng tuần, và 300% vào ngày lễ, tết.
- Được xét tăng lương định kỳ dựa trên hiệu suất công việc và quy định của doanh nghiệp.
- Được hưởng tiền thưởng theo quy chế của doanh nghiệp và thỏa ước lao động tập thể.
Chế độ bảo hiểm:
- Được tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc (hiện nay người sử dụng lao động đóng 17%, người lao động đóng 8%).
- Được tham gia bảo hiểm y tế (người sử dụng lao động đóng 3%, người lao động đóng 1,5%).
- Được tham gia bảo hiểm thất nghiệp (người sử dụng lao động và người lao động đều đóng 1%).
- Được hưởng chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp theo quy định.
Thời gian làm việc và nghỉ ngơi:
- Thời gian làm việc cố định không quá 8 giờ/ngày và 48 giờ/tuần.
- Được nghỉ ít nhất 1 ngày/tuần.
- Được nghỉ lễ, tết có hưởng lương thông báo của Nhà nước.
- Được nghỉ phép năm có hưởng lương: 12 ngày làm việc đối với người làm việc đủ 12 tháng, tăng thêm 1 ngày cho mỗi 5 năm làm việc.
- Được nghỉ việc riêng có hưởng lương trong trường hợp kết hôn, con kết hôn, cha/mẹ/vợ/chồng/con mất.
Môi trường làm việc:
- Được đảm bảo các điều kiện làm việc an toàn, vệ sinh lao động.
- Được trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân, được huấn luyện về an toàn lao động.
- Được từ chối làm việc khi phát hiện nguy cơ rõ ràng đe dọa tính mạng, sức khỏe.
- Được làm việc trong môi trường không bị phân biệt đối xử, quấy rối hoặc ngược đãi.
Các quyền lợi khác:
- Được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề nghiệp.
- Được tham gia quản lý doanh nghiệp theo quy chế dân chủ cơ sở.
- Được thành lập, gia nhập công đoàn và tham gia hoạt động công đoàn.
- Được giải quyết tranh chấp lao động theo quy định của pháp luật.
5.2 Nghĩa vụ của nhân viên: tuân thủ nội quy, thực hiện công việc, bảo mật thông tin
Song song với các quyền lợi được hưởng, người lao động cũng có những nghĩa vụ phải thực hiện:
– Tuân thủ hợp đồng lao động và thỏa ước lao động tập thể:
- Hoàn thành công việc theo hợp đồng lao động đã ký kết.
- Chấp hành sự điều động, phân công công việc của người sử dụng lao động.
- Thực hiện đúng cam kết trong thỏa ước lao động tập thể (nếu có).
- Đảm bảo chất lượng, tiến độ công việc được giao.
– Tuân thủ kỷ luật lao động và nội quy công ty:
- Tuân thủ nội quy lao động của doanh nghiệp.
- Chấp hành quy định về thời giờ làm việc, nghỉ ngơi.
- Tuân thủ quy trình, quy phạm vận hành, sử dụng máy móc, thiết bị.
- Chấp hành các biện pháp an toàn lao động, vệ sinh lao động, phòng chống cháy nổ.
- Giữ gìn trật tự, vệ sinh tại nơi làm việc.
– Bảo vệ tài sản và bí mật của doanh nghiệp:
- Bảo vệ, sử dụng hiệu quả tài sản, trang thiết bị, công cụ làm việc được giao.
- Không được tiết lộ bí mật kinh doanh, bí mật công nghệ, sở hữu trí tuệ và các thông tin bảo mật khác của doanh nghiệp.
- Tuân thủ các quy định về bảo mật thông tin cả trong thời gian làm việc và sau khi chấm dứt hợp đồng lao động (nếu có thỏa thuận).
- Báo cáo kịp thời với người có trách nhiệm khi phát hiện nguy cơ gây thiệt hại cho doanh nghiệp.
– Phát triển liên tục kỹ năng và năng lực:
- Tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng do doanh nghiệp tổ chức.
- Nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp.
- Chuyển giao kiến thức, kỹ năng cho đồng nghiệp khi được yêu cầu.
– Trách nhiệm với đồng nghiệp và tập thể:
- Hợp tác, giúp đỡ đồng nghiệp trong công việc.
- Tham gia xây dựng môi trường làm việc tích cực, văn minh.
- Đóng góp ý kiến xây dựng cho hoạt động của doanh nghiệp.
- Tuân thủ các quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp.
Việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của người lao động không chỉ giúp doanh nghiệp hoạt động trơn tru mà còn tạo nền tảng cho mối quan hệ lao động hài hòa, ổn định và phát triển bền lâu.
Đọc thêm: Cách tính lương chuẩn nhất năm 2025 theo quy định của pháp luật
6. Kỹ năng và phẩm chất cần có của một nhân viên giỏi
6.1 Kỹ năng chuyên môn và kỹ năng mềm thiết yếu
Để thành công trong môi trường làm việc hiện đại, nhân viên cần phát triển cả kỹ năng chuyên môn và kỹ năng mềm:
Kỹ năng chuyên môn (Hard skills):
- Kiến thức chuyên ngành: Nắm vững kiến thức cơ bản và chuyên sâu trong lĩnh vực chuyên môn. Ví dụ, kế toán cần hiểu rõ các chuẩn mực kế toán, kỹ sư phần mềm cần thành thạo ngôn ngữ lập trình, nhân viên marketing cần hiểu biết về hành vi người tiêu dùng.
- Kỹ năng kỹ thuật: Sử dụng thành thạo các công cụ, phần mềm, thiết bị liên quan đến công việc. Trong kỷ nguyên số, khả năng sử dụng thành thạo các ứng dụng công nghệ thông tin cơ bản như MS Office, các phần mềm quản lý công việc chuyên dụng được xem là yêu cầu bắt buộc.
- Kỹ năng ngoại ngữ: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, khả năng sử dụng ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, giúp nhân viên tiếp cận nguồn tài liệu phong phú và cơ hội làm việc với đối tác quốc tế.
- Kỹ năng phân tích và xử lý dữ liệu: Khả năng thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu để đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu ngày càng quan trọng trong mọi ngành nghề.
- Kỹ năng quản lý thời gian và tổ chức công việc: Khả năng lập kế hoạch, ưu tiên nhiệm vụ, xử lý công việc ổn thỏa trong khung thời gian hạn định.
Kỹ năng mềm (Soft skills):
- Giao tiếp lưu loát: Khả năng truyền đạt ý tưởng rõ ràng, lắng nghe tích cực và điều chỉnh phong cách giao tiếp phù hợp với đối tượng. Kỹ năng này bao gồm cả giao tiếp bằng lời, văn bản và ngôn ngữ cơ thể.
- Làm việc nhóm: Khả năng hợp tác, chia sẻ trách nhiệm, giải quyết xung đột và đóng góp vào mục tiêu chung của nhóm. Kỹ năng này đòi hỏi sự tôn trọng quan điểm khác biệt và khả năng thích ứng với phong cách làm việc đa dạng.
- Giải quyết vấn đề và tư duy phản biện: Khả năng nhận diện vấn đề, phân tích nguyên nhân, đánh giá các giải pháp thay thế và đưa ra quyết định hợp lý. Tư duy phản biện giúp nhân viên đặt câu hỏi, thách thức giả định và đưa ra quan điểm sáng suốt.
- Khả năng thích ứng: Trong môi trường kinh doanh thay đổi nhanh chóng, nhân viên cần có khả năng thích ứng với công nghệ mới, quy trình mới và thay đổi trong cơ cấu tổ chức. Sự linh hoạt và cởi mở với thay đổi là yếu tố quan trọng để duy trì hiệu suất trong dài hạn.
- Tự quản lý và phát triển bản thân: Khả năng tự nhận thức, kiểm soát cảm xúc, duy trì động lực và liên tục học hỏi, phát triển. Nhân viên càng chủ động trong việc phát triển bản thân thì càng đạt được nhiều thành công trong sự nghiệp.
- Sáng tạo và đổi mới: Khả năng tư duy đột phá, đề xuất ý tưởng mới và cải tiến quy trình làm việc. Trong nền kinh tế tri thức, sáng tạo là động lực quan trọng cho sự phát triển của cá nhân và tổ chức.
- Đàm phán và thuyết phục: Khả năng thuyết phục người khác, đạt được thỏa thuận có lợi và xây dựng mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng. Kỹ năng này đặc biệt cần thiết trong các vị trí bán hàng, quản lý dự án và lãnh đạo.
6.2 Định hướng phát triển nghề nghiệp dành cho nhân viên
Phát triển nghề nghiệp là cách doanh nghiệp hỗ trợ nhân viên nâng cao năng lực, mở rộng trách nhiệm và thăng tiến trong sự nghiệp. Một số định hướng phát triển nghề nghiệp phổ biến bao gồm:
Định hướng theo chiều dọc (thăng tiến):
- Phát triển từ nhân viên lên vị trí quản lý cấp thấp, trung và cao. Lộ trình có thể là: nhân viên → trưởng nhóm → trưởng bộ phận → giám đốc bộ phận → giám đốc điều hành.
- Yêu cầu phát triển kỹ năng lãnh đạo, quản lý con người và tầm nhìn chiến lược.
Định hướng theo chiều ngang (mở rộng chuyên môn):
- Phát triển bằng cách mở rộng phạm vi kiến thức và kỹ năng trong nhiều lĩnh vực liên quan. Ví dụ: nhân viên marketing có thể mở rộng kiến thức sang quảng cáo, PR, phân tích dữ liệu, quản lý sự kiện.
- Mục tiêu là giúp nhân viên trở nên đa năng, linh hoạt và có giá trị cao hơn trong tổ chức.
Định hướng theo chiều sâu (chuyên gia):
- Tập trung phát triển kiến thức chuyên sâu trong một lĩnh vực cụ thể.
- Mục tiêu là giúp nhân viên trở thành chuyên gia được công nhận trong ngành, có thể đảm nhận vai trò cố vấn, đào tạo. Ví dụ: kỹ sư phần mềm → chuyên gia kiến trúc hệ thống → kỹ sư trưởng.
Định hướng theo dự án/sản phẩm:
- Tạo điều kiện để nhân viên tham gia các dự án/sản phẩm ngày càng lớn và phức tạp hơn.
- Lộ trình phát triển có thể là chuyển từ thành viên nhóm → leader dự án → quản lý danh mục dự án.
- Phù hợp với các ngành như IT, tư vấn, xây dựng, R&D.
Trong môi trường làm việc năng động như hiện nay, nhân viên cần chủ động trong việc quản lý sự nghiệp của chính mình, không nên chỉ dựa vào chương trình phát triển của công ty. Khả năng thích ứng, học hỏi liên tục và xây dựng danh tiếng chuyên nghiệp là yếu tố quan trọng để họ thành công trong dài hạn.
7. Base HRM+: Giải pháp toàn diện để Quản lý, Tuyển dụng & Phát triển nhân viên
Trong hầu hết các doanh nghiệp, đội ngũ nhân viên thường làm việc đa dạng về vị trí, bộ phận, ca kíp, và gắn liền với nhiều chính sách lương, thưởng, phúc lợi khác nhau. Bên cạnh đó, doanh nghiệp thường sử dụng nhiều loại hợp đồng lao động (chính thức, thời vụ, cộng tác viên,…), khiến việc quản lý thông tin trở nên phức tạp và dễ sai sót nếu HR vẫn áp dụng cách thức làm việc thủ công trên excel hay hồ sơ giấy.
Base HRM+ – Bộ giải pháp quản trị & phát triển nhân sự toàn diện của Base.vn, được thiết kế để giúp HR quản lý nhân viên theo từng loại hợp đồng, từng phòng ban (marketing, bán hàng, kế toán,…), từng chức danh một cách chuyên sâu và minh bạch. Toàn bộ vòng đời nhân sự, từ tuyển dụng, hội nhập, chấm công & tính lương đến đào tạo, đánh giá hiệu suất, đều được chuẩn hóa và số hóa trên một nền tảng duy nhất.
Với Base HRM+, bộ phận HR có thể:
- Tuyển dụng nhanh & đúng người: Xây dựng website tuyển dụng riêng, phân phối tin tuyển dụng đa kênh, lọc hồ sơ tự động bằng AI, đặt lịch phỏng vấn và đánh giá ứng viên theo tiêu chí cụ thể cho từng vị trí.
- Quản lý hồ sơ nhân sự nhất quán: Lưu trữ tập trung hồ sơ nhân sự theo loại hợp đồng (chính thức/thời vụ/CTV), phòng ban, chức danh. Đảm bảo dữ liệu đầy đủ, dễ tra cứu và chính xác khi báo cáo.
- Tự động hóa chấm công & tính lương: Quản lý thời gian làm việc, ca kíp, nghỉ phép, chấm công và tính lương theo dữ liệu thực tế. Hệ thống hỗ trợ cả các chính sách thưởng/hoa hồng đặc thù, giúp giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian xử lý.
- Đào tạo & phát triển nhân sự: Thiết kế bài kiểm tra năng lực đầu vào hoặc chương trình đào tạo bổ sung. Hệ thống cũng sẽ tự động tổng hợp kết quả giúp HR và quản lý dễ dàng đưa ra quyết định phát triển nhân sự.
- Đặt mục tiêu & đánh giá hiệu suất: Xây dựng KPI/OKR rõ ràng theo từng cá nhân hoặc bộ phận, đồng thời theo dõi tiến độ theo thời gian thực và đánh giá công việc một cách khách quan, rõ ràng.
Một số phần mềm nổi bật trong Base HRM+ bao gồm:
- Base E-Hiring & Base Onboard: Tự động hóa tuyển dụng và chuẩn hóa hội nhập.
- Base HRM & Base Me: Lưu trữ và quản lý toàn bộ hồ sơ nhân sự theo hợp đồng, phòng ban, chức danh.
- Base Payroll & Base Schedule: Quản lý thời gian làm việc, tổng hợp dữ liệu chấm công, tính lương & phúc lợi tự động theo công thức sẵn có.
- Base Test & Base Square: Khảo sát, kiểm tra năng lực & tổ chức chương trình đào tạo.
- Base Goal & Base Review: Thiết lập mục tiêu cá nhân và bộ phận, theo dõi tiến độ và báo cáo kết quả hoàn thành mục tiêu.
Đặc biệt, các phần mềm thuộc Base HRM+ đều được phát triển dưới dạng web và ứng dụng mobile, cho phép HR quản trị nhân sự từ bất kỳ đâu, bất kỳ lúc nào.
Hãy liên hệ Base.vn ngay hôm nay để được tư vấn, triển khai giải pháp quản trị nhân sự phù hợp nhất với quy mô, cơ cấu lao động và đặc thù vận hành của doanh nghiệp bạn.
8. Kết luận
Khái niệm “nhân viên là gì” không chỉ đơn thuần là một thuật ngữ pháp lý hay danh xưng trong doanh nghiệp, mà còn phản ánh một mối quan hệ phức tạp và đa chiều giữa cá nhân và tổ chức. Có thể nói, nhân viên chính là nguồn lực quý giá nhất, là động lực thúc đẩy sự phát triển và thành công của mọi doanh nghiệp.
